Wat is het verschil tussen een proeftuin of een living lab?

Een openstelling waarin je een proeftuin of living lab kunt opzetten, met als doelgroep het MKB. U leest het goed, bedoeld voor het MKB. Juist deze doelgroep heeft geen idee wat er wordt bedoeld met deze buzzwords. De overheid is soms lekker duidelijk in de termen die gebruikt worden bij de publicatie van subsidieregelingen. De termen open innovatie ecosysteem, samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen, publiek-private samenwerking zijn termen die bij alle varianten voorkomen.

Het is duidelijk dat de termen proeftuin, fieldlab en living labs door elkaar worden gebruikt. RVO heeft een webpagina met infographic gemaakt met korte uitleg, niet om het verschil uit te leggen maar om de rode draad aan te geven. De tuinen en labs hebben gemeen dat het gaat om innovaties die het niveau van het individuele bedrijf overstijgen. Het gaat om ontwikkelingen met grote impact op de gehele keten. Daardoor kunnen die alleen tot stand komen in samenwerking met andere innoverende bedrijven, aangevuld met kennis vanuit kennisinstellingen. Een experimenteeromgeving is daarbij onontbeerlijk. Bij disruptieve innovaties kun je niet volstaan met je eigen ontwikkeling, alle schakels in de keten moeten innoveren en om dat werkelijk te kunnen doen is een experimenteeromgeving nodig waarin alle partijen kunnen ontwikkelen. Deze omgeving kan overigens ook een digitale omgeving zijn.

Als subsidieadviseur kom je de termen allemaal tegen, soms worden de termen naast elkaar gebruikt, en dan zul je het verschil moeten begrijpen. Zo wordt er momenteel weer een subsidieregeling opengesteld. In dit geval gaat het om de OPZuid 1B1 en daarin kun je een voorstel indienen met een proeftuin of een living lab. Hoewel Innovencio in de afgelopen jaren al vele project ideeën van klanten heeft begeleid tot een scorend voorstel, blijven de consultants worstelen met het verschil tussen een proeftuin en een living lab.

Wat is een Living lab?

Als ik de termen proeftuin en Living Lab vergelijk dan is het bij de Living Lab essentieel dat er sprake is van een real-life omgeving, ofwel een echte omgeving met mensen in de echte wereld. Daarnaast zie ik bij de Living Labs dat de eindgebruikers een heel prominente rol in het project hebben. Je kunt je een living lab voorstellen in een stad, waar je bijvoorbeeld smart city concepten onderzoekt in de werkelijke omgeving. Naast innoverende bedrijven is de stad dan partner, en daarnaast wordt in een dergelijk project ook gezorgd dat de eindgebruiker, in dit geval een community binnen de stad, actief betrokken bij het project. In het living lab voer je experimenten uit waarbij je niet alleen kijkt naar de technische aspecten, maar dus ook of en hoe de eindgebruiker omgaat met de innovaties. De inbreng van de eindgebruiker is van belang, die voegt elementen toe, die kan aangeven waar die behoefte aan heeft en hoe hij of zij een nieuw product gaat gebruiken. De feedback uit de experimenten bepaalt de richting. Dit is van belang, zeker bij innovaties die een grote verandering in de keten betekenen. Je kunt je bijvoorbeeld voorstellen dat grote transities in de keten, zoals bijvoorbeeld door het gebruik van het IoT in de stad, je pas echt zicht krijgt op de impact als je verschillende innovaties samenbrengt in de echte omgeving. Een ander voorbeeld is het Flo project waar innovatie getest en doorontwikkeld wordt op de daadwerkelijke locatie (centrum Utrecht) waar het toegepast wordt. Het Flo stoplicht geeft een snelheidsadvies aan fietsers om het groene licht te halen. Hierdoor wordt de doorstroming verbeterd en halen meer fietsers tegelijkertijd het groene licht.

Wat is anders dan bij de proeftuin?

De proeftuin heeft veel van de kenmerken van een living lab, echter, deze hoeft niet in de reële omgeving te zijn. De proeftuin kan veel meer een virtuele omgeving zijn ofwel een fysieke omgeving als een soort laboratorium. In de proeftuin kan een veelheid van partijen proeven en testen doen waarmee nieuwe diensten en producten ontwikkeld kunnen worden. Deze proeftuin kan prima plaatsvinden op 1 van de locaties van de bedrijven, dit kan digitaal voor digital twins, in een kas, in een laboratorium of op een stuk grond op locatie van 1 van de partners. Als je bijvoorbeeld een circulaire woonomgeving gaat ontwikkelen dan kun je een proefomgeving maken in een afgebakend gebied. Voor bepaalde ontwikkelingen kan het en hoeft het niet perse in de reële omgeving, zoals de stad, plaats te vinden. Daarvoor moeten in veel gevallen nog teveel innovaties plaatsvinden, het kan natuurlijk niet zo zijn dat een wijk plat ligt vanwege de experimenten die nog niet goed uitpakken. Een proeftuinomgeving is dan de beste omgeving die wel de werkelijkheid nabootst maar een parallelle omgeving is. Wel is het nodig dat het belang groter moet zijn dan het belang van de eigenaar(en) van de proeftuin. Om in aanmerking te komen voor een proeftuin subsidie, moet je andere partijen toelaten in de fysieke of digitale proeftuin omgeving.

Wilt u meer weten?

Mocht je een OPZuid 1B1 aanvraag overwegen, of een anderen aanvraag met proeftuin of living lab dan kun je op basis van bovenstaande kijken wat het beste aansluit.

Fieldlabs?

Naast bovenstaande termen komt ook de term fieldlabs nog voor. De term fieldlabs wordt veelal gebruikt voor de praktijkomgeving waarin bedrijven en kennisinstellingen oplossingen ontwikkelen. Bijvoorbeeld de Smart Industry kiest voor de term fieldlab. In definities kan ik niet een verschil maken tussen de proeftuinen en fieldlabs. Mijn indruk is dat deze dan ook volledig door elkaar worden gebruikt. Wie wel het verschil kan duiden mag het zeggen!

Liesbeth Kraaijveld, Directeur Innovencio